مقاله برنامه نویسی جهت سیستم انبارداری با ویژوال بیسیک در word

 مقاله برنامه نویسی جهت سیستم انبارداری با ویژوال بیسیک در word دارای 100 صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است

فایل ورد مقاله برنامه نویسی جهت سیستم انبارداری با ویژوال بیسیک در word  کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه  و مراکز دولتی می باشد.

این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است

توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است

بخشی از فهرست مطالب پروژه مقاله برنامه نویسی جهت سیستم انبارداری با ویژوال بیسیک در word

فصل اول : سیستم های اطلاعاتی
    مفاهیم و تعاریف ;
    سیستم های اطلاعاتی – داده پردازی;
    دادگان ، پایگاه داده
    تاریخچه پایگاه داده
    انواع دادگان ها
    مدل های پایگاه داده
    مبانی مدل سازی
فصل دوم : معرفی نرم افزارهای مورد استفاده
الف -  معرفی نرم افزار  Access;
    آشنایی با اکسس;
    انواع عملگرها;
    آشنایی با طراحی Query;
ب – معرفی ویژوال بیسیک (VB)
    شروع کار با Visual Basic (VB)   ;
فصل سوم : توضیحات پروژه
    دستورات سورس کد بهمراه فرم های پروژه;
ضمیمه 1 : نحوه ساخت و اتصال دیتا بیس در ویژوال بیسیک
ضمیمه 2 : نحوه ساخت گزارشگیری (DataReporter);
منابع

فصل اول : سیستم های اطلاعاتی

بانک های اطلاعاتی رابطه ای : مفاهیم و تعاریف

قبل از پرداختن به موضوع بانک های اطلاعاتی رابطه ای (Relational Data Base) ، بهتر است اشاره ای به مفاهیم ذیل داشته باشیم

موجودیت (Entity)

به هر چیزی (شی ، شخص ، محل و ;) که می خواهیم در یک سیستم راجع به آن اطلاعاتی را جمع آوری ، پردازش و نگهداری نمائیم ، یک موجودیت گفته می شود . تعریف فوق ، متداولترین برداشت اولیه از موجودیت می باشد . مجموعه موجودیت های یک سیستم ، ساختار اطلاعاتی آن سیستم را مشخص می کند . هر موجودیت شامل اجزاء و المان هائی است که آن موجودیت را توصیف می کند که به آنها خصیصه و یا Attribute گفته می شود . هر موجودیت بسته به این که در سیستم مورد مطالعه چه میزان اطلاعات راجع به آن می خواهیم داشته باشیم ، شامل حداقل یک و یا چند خصیصه خواهد بود. از آنجا که هر موجودیت راجع به یک موضوع به خصوص می باشد ، بنابراین یک ارتباط منطقی بین کلیه خصایص موجودیت وجود خواهد داشت .در واقع ،‌ تمام خصائص یک موجودیت توصیف کننده آن موجودیت خواهد بود . برای روشن شدن موضوع بد نیست به نمونه مثال ذیل توجه نمائید

- موجودیت مشتری شامل خصلت های نام مشتری ، آدرس مشتری ، تلفن مشتری و ; است

- موجودیت سفارش شامل خصلت های شماره سفارش ، تاریخ سفارش ، نام مشتری ، کالای سفارش شده ، تعداد کالای سفارش شده و ; است

همانگونه که در مثال فوق مشاهده گردید ، تمام خصلت های موجودیت مشتری توصیف کننده یک مشتری و تمام خصلت های موجودیت سفارش توصیف کننده یک سفارش می باشند

کلید (Key)

هر رخداد از یک موجودیت را باید بتوان به وسیله یک و یا ترکیبی از چند خصیصه آن به صورت یکتا شناسائی نمود . به تعبیر دیگر ، هر یک از رخدادهای یک موجودیت باید یکتا باشد ، در غیر اینصورت تغییر و یا حذف یک رخداد از موجودیت (در مثال فوق یک مشتری) غیر ممکن خواهد بود . از اینرو از بین خصلت های یک موجودیت یک و یا ترکیبی از چند خصیصه به عنوان کلید آن موجودیت انتخاب می شود . این خصلت (و یا ترکیب خصلت ها) باید بتواند یکتائی هر رخداد از موجودیت را تضمین نماید . در موجودیت سفارش مثال فوق ، خصلت شماره سفارش می تواند بعنوان کلید انتخاب شود

توضیح : در برخی از موارد در یک موجودیت چندین کلید وجود دارد که به هر یک از آنها یک Candidate Key یا Alternate Key گفته می شود

در برخی از حالات نمی توان در یک موجودیت هیچ کاندیدی برای کلید یافت ، مانند موجودیت مشتری در مثال فوق . در این موجودیت هیچیک از خصلت ها و یا هیچ ترکیبی از آنها نمی تواند صد درصد تضمین کننده یکتائی آن باشد (با اینکه احتمال وجود دو مشتری هم نام در یک آدرس و با یک شماره تلفن بسیار کم است ، اما باز هم احتمال وقوع دارد) . در چنین مواردی مجبور هستیم یک خصلت به موجودیت اضافه کنیم تا تضمین کننده یکتائی رخدادهای آن باشد . در مثال فوق با اضافه کردن خصلت کد مشتری به موجودیت مشتری ، می توان یکتائی آن را تضمین نمود . به این نکته دقت شود که بسیاری از خصلت های یک موجودیت در کنترل سیستم نیست و از خارج به سیستم تحمیل می گردد . به عنوان مثال ما نمی توانیم تعیین کنیم که نام مشتری های سازمان تکراری نباشد . اما عدم تکراری بودن خصلت هائی که خود ما ایجاد نموده ایم را می توان تضمین کرد ( نظیر کد مشتری که توسط سیستم و یا سازمان مربوطه تولید می شود )

کلید اصلی (Primary Key)

از بین کلیدهای یک موجودیت (Candidate Key) ، می بایست یک کلید را به عنوان کلید اصلی انتخاب نمود . معیارهای مختلفی در این انتخاب دخیل هستند ، اما معمولا” بهترین کلیدی که معرف مفهوم و ماهیت موجودیت باشد به عنوان کلید اصلی انتخاب می گردد

وابستگی تابعی (Functional Dependency)

وابستگی تابعی مفهومی است که مابین خصلت های یک موجودیت تعریف می گردد . به این معنی که می گوئیم خصلت A با خصلت B وابستگی تابعی دارد ، در صورتیکه به ازای هر مقدار مشخص از خصلت B بتوان مقدار مشخص و یکتائی از خصلت A را بدست آورد ، اما عکس آن ممکن است صادق نباشد . در موجودیت مشتری مثال قبل ، به ازای هر کد مشتری می توان نام او را بدست آورد در این صورت می گوئیم خصلت نام مشتری با خصلت کد مشتری وابستگی تابعی دارد . اما عکس آن صادق نیست چرا که به ازای یک نام مشتری مشخص ، نمی توان یک کد مشتری یکتا استخراج نمود (دو مشتری مختلف می توانند نام یکسان داشته باشند ، در این حالت یک نام مشتری ممکن است متناظر با دو و یا حتی چند کد مشتری باشد)

انواع رابطه بین خصلت های یک موجودیت

بین خصلت های یک موجودیت سه نوع رابطه وجود دارد

 - رابطه یک به یک (One To One) : در حالتی اتفاق می افتد که خصلت A وابستگی تابعی به خصلت B داشته باشد و خصلت B نیز وابستگی تابعی به خصلت A داشته باشد . در این حالت هر دو خصلت A و B کاندیدای کلید شدن می باشند

 - رابطه یک به چند (One To Many) : اگر خصلت A وابستگی تابعی به خصلت B داشته باشد و عکس آن صادق نباشد ، یک ارتباط از نوع یک به چند وجود خواهد داشت . در این حالت ، خصلت B کاندید کلید شدن است و خصلت A صرفا” یکی از توصیف گرهای موجودیت محسوب می گردد

 - رابطه چند به چند (Many To Many) : اگر دو خصلت هیچکدام وابستگی تابعی به یکدیگر نداشته باشند آنگاه رابطه بین آنها چند به چند خواهد بود . در این حالت هیچیکدام از آنها کاندید کلید شدن نبوده (ممکن است ترکیب آنها کاندید کلید شدن باشد) و صرفا” توصیف کننده موجودیت خواهند بود

هنجار سازی (Normalization)

هنجار سازی ، فرآیندی است که طی آن یک موجودیت جهت به حداقل رسانی نابهنجاری های بوجود آمده در خلال تغییرات اعمال شده بر روی رخدادهای یک موجودیت مورد بررسی و تبدیل قرار می گیرد. اگر این فرآیند به طور صحیح بر روی یک موجودیت اعمال نگردد ، آنگاه نمی توان هیچ تضمینی در خصوص حفظ یکپارچگی اطلاعات آن موجودیت ارائه داد . فرآیند هنجار سازی به دلیل اهمیت و گستردگی آن در مقاله ای جداگانه تشریح خواهد شد

نا بهنجاری

به پیامدهای ناخواسته تغییر اطلاعات نابهنجاری گفته می شود

Relation

موجودیت ها در مدل منطقی داده های سیستم مورد بحث و بررسی قرار می گیرند و پس از طی فرآیند هنجارسازی در مرحله فیزیکی به صورت ماتریسهای دوبعدی مشتمل بر سطرها (رخدادهای مختلف یک موجودیت) و ستون ها (خصلت های مختلف آن موجودیت) تعریف می گردند . هر یک از این ماتریس ها را یک ارتباط یا Relation می نامند که در مدل فیزیکی معمولا” آنها را با نام جدول (Table) معرفی می کنند . همانطور که پیش از این اشاره شد تمام خصلت های یک موجودیت با یکدیگر ارتباط منطقی داشته و معرف آن موجودیت می باشند ، از اینرو به این جداول ارتباط می گویند

Tuple

هر یک از رخدادهای مختلف یک موجودیت را یک Tuple می گویند که در مدل فیزیکی معمولا” از آنها با نام ردیف (Row) و یا رکورد (Record) نام برده می شود . بنابراین Tuples ، ردیف های جدول دو بعدی هستند که آن را به عنوان Relation و یا Table می شناسیم

Attribute

هریک از خصلت های مختلف یک موجودیت را Attribute می نامند ( نظیر کد مشتری ) . معمولا” در مدل فیزیکی به جای Attribute از فیلد (Field) و یا ستون (Column) استفاده می شود . بنابراین Attributes ، ستون های جدول دو بعدی هستند که آن را به عنوان Relation و یا Table می شناسیم

 

ارتباط (Relationship)

منظور ارتباط بین دو Relation و یا جدول است که بر اساس برابری فیلدهای یکسان در هر جدول تعریف و دارای انواع مختلفی است . ( به دلیل اهمیت و گستردگی ، در مقاله ای جداگانه تشریح خواهد شد) . این ارتباط ها در مدل منطقی مابین موجودیت ها (خصوصا” موجودیت های نرمال شده ) تعیین می گردند و به آن Entity Relation یا ER سیستم می گویند . مدل ER سیستم توسط ابزارهای مستند سازی جهت درک بهتر مدل داده ای سیستم ترسیم می گردد که به آنها ERD می گویند

 پس از تشریح برخی از مفاهیم اولیه و در عین حال مهم بانک های اطلاعاتی رابطه ای ، به اختصار می توان گفت که یک بانک اطلاعات رابطه ای مجموعه ای از رابطه ها (Relations) و یا جداول به همراه تمامی ارتباط هائی (Relationship) است که بین آنها وجود دارد . هر بانک اطلاعاتی در خصوص یک سیستم مورد نظر طراحی و ایجاد می گردد ، اما در برخی از سازمان های بزرگ که بین سیستم های مختلف آن ارتباط وجود دارد (نظیر سیستم پرسنلی ، حقوق و دستمزد و مالی و ;) ممکن است بانک های اطلاعاتی با یکدیگر تجمیع و پس از طی فرآیند یکپارچه سازی به صورت یک بانک اطلاعاتی جامع و یکپارچه برای آن سازمان تعریف و ایجاد گردد

امروزه سیستم های مدیریتی بانک های اطلاعاتی رابطه ای مختلفی وجود دارد که هر یک ویژگی ها و قابلیت هایی خاص خود را دارند . به این سیستم ها و یا نرم افزارها اختصارا” RDBMS گفته می شود . MS ACCESS ، MS SQL ، ORACLE ، SYBASE ، نمونه هائی متداول در این زمینه می باشند

تمامی سیستم های مدیریت بانک های اطلاعاتی رابطه ای به منظور ارائه قابلیت های خود و استفاده از آنها از زبان مشترکی که به آن SQL ( برگرفته شده از Structured Query Language ) گفته می شود ، استفاده می نمایند . تمامی نیازها و انتظارات کاربران از بانک های اطلاعاتی نظیر جستجوی اطلاعات ، ایجاد ، تغییر و یا حذف اطلاعات حتی ایجاد بانک اطلاعاتی و یا سایر اجزاء مرتبط با آن توسط زبان فوق تعریف و تحویل RDBMS داده خواهد شد تا پس از بررسی بر روی بانک اعمال گردد

 

سیستم های اطلاعاتی – داده پردازی

  کتابخانه ها و موسسات آموزشی با مشکل مدیریت کارآمد بار سنگین داده ها که دائما نیز در حال افزایش است روبرو می باشند. نرم افزارهای کامپیوتری بکار گرفته شده برای این منظور، غالبا فقط برای  پرس و جوهای معمولی و پشتیبانی از مسائل مدیریتی و برنامه ریزی کوتاه مدت اداری جوابگو هستند. در حالیکه در عمق درون این حجم داده ها، الگوها و روابط بسیار جالبی میان پارامترهای مختلف بصورت پنهان باقی میماند. داده کاوی یکی از پیشرفتهای اخیر در حوزه کامپیوتر برای اکتشاف عمیق داده هاست. داده کاوی از اطلاعات پنهانی که برای برنامه ریزیهای استراتژیک و طولانی مدت میتواند حیاتی باشد پرده برداری میکند. تبیین مشخصه های اساسی فراینده داده کاوی و کشف کاربردهای ممکن آن در کتابداری و موسسات دانشگاهی اهداف اصلی این مقاله را شکل میدهند

مقدمه

در دنیای بشدت رقابتی امروز، اطلاعات بعنوان یکی از فاکتورهای تولیدی مهم پدیدار شده است. در نتیجه تلاش برای استخراج اطلاعات از داده ها توجه بسیاری از افراد دخیل در صنعت اطلاعات و حوزه های وابسته را به خود جلب نموده است

حجم بالای داده های دائما در حال رشد در همه حوزه ها و نیز تنوع آنها به شکل داده متنی، اعداد، گرافیکها، نقشه ها، عکسها،  تصاویر ماهواره ای و عکسهای گرفته شده با اشعه ایکس نمایانگر پیچیدگی کار تبدیل داده ها به اطلاعات است. علاوه بر این، تفاوت وسیع در فرآیندهای تولید داده مثل روش آنالوگ مبتنی بر کاغذ و روش دیجیتالی مبتنی بر کامپیوتر، مزید بر علت شده است. استراتژیها و فنون متعددی برای گردآوری، ذخیره، سازماندهی و مدیریت کارآمد داده های موجود و رسیدن به نتایج معنی دار بکار گرفته شده اند. بعلاوه، عملکرد مناسب ابرداده[1] که داده ای درباره داده است در عمل عالی بنظر میرسد

 پیشرفتهای حاصله در علم اطلاع رسانی و تکنولوژی اطلاعات، فنون و ابزارهای جدیدی برای غلبه بر رشد مستمر و تنوع بانکهای اطلاعاتی تامین می کنند. این پیشرفتها هم در بعد سخت افزاری و هم نرم افزاری حاصل شده اند. ریزپردازنده های سریع، ابزارهای ذخیره داده های انبوه پیوسته و غیر پیوسته، اسکنرها، چاپگرها و دیگر ابزارهای جانبی نمایانگر پیشرفتهای حوزه سخت افزار هستند. پیشرفتهای حاصل در نظامهای مدیریت بانک اطلاعات در طی چهار دهه گذشته نمایانگر تلاشهای بخش نرم افزاری است. این تلاشها در بخش نرم افزار را میتوان بعنوان یک حرکت پیشرونده از ایجاد یک بانک اطلاعات ساده تا شبکه ها و بانکهای اطلاعاتی رابطه ای و سلسله مراتبی برای پاسخگویی به نیاز روزافزون سازماندهی و بازیابی اطلاعات ملاحظه نمود. بدین منظور در هر دوره، نظامهای مدیریت بانک اطلاعاتی[2] مناسب سازگار با نرم افزار سیستم عامل و سخت افزار رایج گسترش یافته اند. در این رابطه میتوان از محصولاتی مانند، Dbase-IV, Unify, Sybase, Oracle  و غیره نام برد

 داده کاوی یکی از پیشرفتهای اخیر در راستای فن آوریهای مدیریت داده هاست. داده کاوی مجموعه ای از فنون است که به شخص امکان میدهد تا ورای داده پردازی معمولی حرکت کند و به استخراج اطلاعاتی که در انبوه داده ها مخفی و یا پنهان است کمک می کند. انگیزه برای گسترش داده کاوی بطور عمده از دنیای تجارت در دهه 1990 پدید آمد. مثلا داده کاوی در حوزه بازاریابی، بدلیل پیوستگی غیرقابل انتظاری که بین پروفایل یک مشتری و الگوی خرید او ایجاد میکند اهمیتی خاص دارد. (Barry and Linoff, 1997)

  تحلیل رکوردهای حجیم نگهداری سخت افزارهای صنعتی، داده های هواشناسی و دیدن کانالهای تلوزیونی از دیگر کاربردهای آن است. در حوزه مدیریت کتابخانه کاربرد داده کاوی بعنوان فرایند ماخذ کاوی[3] نامگذاری شده است. این مقاله به کاربردهای داده کاوی در مدیریت کتابخانه ها و موسسات آموزشی می پردازد. در ابتدا به چند سیستم سازماندهی داده ها که ارتباط نزدیکی به داده کاوی دارند می پردازد؛ سپس عناصر داده ای توصیف میشوند و درپایان چگونگی بکارگیری داده کاوی در کتابخانه ها و موسسات آموزشی مورد بحث قرار گرفته و مسائل عملی مرتبط در نظر گرفته می شوند

پیشرفت در تکنولوژیهای داده پردازی

سازمانهای بزرگ و چند- مکانه مثل بانکها، دفاتر هواپیمایی و فروشگاههای زنجیره ای با حجم زیادی از داده ها که ناشی از عملکرد روزانه آنهاست روبرو هستند. بطور سنتی چنین داده هایی به دو دسته تقسیم شده اند

 1 رکوردهای اصلی [4]

 2  رکوردهای عملیاتی[5]

  فرض بر این است که رکوردهای اصلی حاوی اطلاعات پایه هستند که معمولا چندان تغییر نمی کنند در حالیکه رکوردهای عملیاتی با توجه به طبیعت عملیات تجاری حتی بطور ساعتی تغییر خواهند کرد

سیستمهای مدیریت پایگاه داده[6] مناسب برای پیوند دادن این دو مجموعه اطلاعاتی  و تهیه گزارشهای استاندارد جهت کنترل فعالیتها گسترش یافتند.  سیستم اطلاعات مدیریت رایج برای پشتیبانی عملیات و سرویس دهی به چند کاربر در سطوح مختلف سازمان مبتنی بر این نظریه است

بمنظور کمک به تصمیم گیری راهبردی، نظریه تاسیس بانک اطلاعات رکوردهای اصلی به نظریه سازماندهی دیتا مارت[7] و انبار داده ها[8] تغییر یافت.  استخراج اطلاعات از رکوردهای عملیاتی یا پایگاههای اطلاعات عملیاتی و سازماندهی آن برای تحلیل استاندارد یا زمانی فلسفه اولیه و اصولی چنین پیشرفتهایی است. گرچه، دیتا مارت و انبار داده ها از نظر هدف و ساختار با هم متفاوتند. (Inmon, 1998)

دیتامارت

دیتا مارت اغلب کوچک است و بر یک موضوع یا دپارتمان خاص متمرکز است. بنابراین پاسخگوی یک نیاز داخلی است. طرح بانک اطلاعات برای یک دیتامارت حول ساختار اتصال ستاره ای ساخته شده است که بهینه برای نیازهای کاربران دپارتمان است. دیتامارت معمولا با ابزارهای کامپیوتری که انعطاف پذیری تحلیل را تامین میکنند اما ممکن است برای سازماندهی حجم بالای داده ها مناسب نباشند؛ نیرومند میشود. رکوردهای ذخیره شده در دیتامارتها بخوبی نمایه شده اند

یک دیتامارت در صورتیکه داده ها را از منابع داده ای بسیار سازماندهی شده مثل انبار داده ها بگیرد؛ دیتامارت وابسته  نامیده میشود. مسلما دیتامارتهای وابسته از لحاظ ساختاری و معماری منطقی هستند. منبع دیتامارتهای وابسته تکنولوژِی بانک اطلاعات دپارتمانی است. دیتامارتهای مستقل ثابت نیستندو از لحاظ معماری بسیار با هم متفاوتند. این مساله هنگام یکپارچه سازی دیتامارتهای مستقل، مشکل ایجاد میکند. بنابراین با یکپارچه سازی ساده دیتامارتها یک انبار داده ایجاد نخواهد شد

 دیتامارت اساسا برای اهداف تاکتیکی طراحی شده است و هدفش تامین یک نیازتجاری فوری است

انبار داده ها

یک انبار داده کاملا ” متفاوت از دیتامارت است. سازماندهی انبارهای داده بگونه ایست که کلیه موضوعات حول فعالیتهای کاری سازمان را می پوشاند. انبار داده نمایانگر یک تسهیلات مرکزی است. برخلاف دیتامارت که در آن داده ها به شکل خلاصه تر و متراکم تر وجود دارند، یک انبار داده ، داده ها را در یک سطح نامتراکم ذخیره می کند. ساختار داده ها در یک انبار داده یک ساختار لزوما” هنجار شده است. بدین معنی که ساختار و محتوای داده ها در انبار داده منعکس کننده ویژگیهای دپارتمانهای عضو نیست. داده ها در انبار داده از نظر حجم و شکل کاملا” متفاوت از داده ها در دیتامارت هستند. دیتامارت ممکن است شامل حجم زیادی از داده های قدیمی و گذشته نگر باشد. داده ها در انبار داده اغلب بصورت نسبتا” سبک نمایه میشوند. (به بیان دیگر در عمق کمتر)

انبار داده برای اهداف برنامه ریزی بلندمدت و راهبردی طراحی میشوند. در نتیجه انبار داده برخلاف سیستم عملیات که کاربرمدار است متمرکز بر اقلام است. ساختار یک انبارداده مشخصات زیر را نشان میدهد

وابستگی به زمان:

رکوردها بر اساس یک برچسب زمانی نگهداری میشوند. وابستگی زمانی حاصل در ایجاد صفحات زمانی مفید است که درک ترتیب زمانی وقایع را تسهیل میکند

غیر فرار بودن[9]:

رکوردهای داده در انبار داده ها هرگز بطور مستقیم روزآمد نمیشوند. برای هر تغییری در ابتدا داده های عملیاتی روزآمد میشوند و سپس بگونه ای مقتضی به انبار داده منتقل میشوند. این مساله ثبات داده ها را برای استفاده های وسیعتر تضمین میکند

تمرکز موضوعی:

 داده ها از بانکهای اطلاعاتی عملیاتی بصورت گزینشی به انبار داده منتقل میشوند. این استراتژی به ایجاد یک انبار داده بر اساس یک مطلب یا موضوع خاص کمک میکند و بنابراین کاوش انبار داده ها برای  پرس و جوهای موضوعی با سرعت بیشتری انجام میشود

یکپارچگی:

داده ها بگونه ای کامل سازماندهی شده اند تا با حذف موارد تکراری و چند عنوانه  یکپارچگی رکوردها حفظ شود ؛ به ایجاد ارجاع های متقابل کارآمد بین رکوردها کمک نموده و ارجاع دهی را تسهیل نماید

 واضح است که انبار داده اساسا” برای  پرس و جوهای پشتیبان تصمیم گیری ساخته شده است. بر این اساس سازماندهی وعملیات انبار داده چنان طراحی شده اند تا نیازهای اطلاعاتی روزمره یا معمولی را پاسخگو باشند. بدلیل حجم بسیار بالای چنین پایگاه اطلاعاتی یک سیستم کامپیوتری پیشرفته برای عملیات انبارسازی داده ها لازم است. همچنین یک بانک اطلاعات مجزا شامل ابرداده که مشخصه هایی نظیر نوع، فرمت، مکان و پدیدآورندگان داده های ذخیره شده در یک انبار داده ها را توصیف میکند نیز برای کمک به کاربران و مدیران داده ها ساخته میشود. مشخص شد که انبار داده  بدلیل اندازه و تنوعش، اگر مبتکرانه پردازش شود میتواند به تولید اطلاعاتی منجر شود که در وهله اول آشکار نیستند. با انتخاب متناسب داده ها، بکار گرفتن فنون مختلف غربال کردن و تفسیر زمینه ای [10]، داده ذخیره شده میتوانست منجر به کشف الگوها یا رابطه هایی شود که بینش نویی به تصمیم گیرنده دهد. این مساله نظریه توسعه عملیات داده کاوی را به موازات معدن کاوی بروز داد. ذکر این نکته لازم است که داده کاوی در اصل لزوما” نیاز به سازماندهی یک انبار داده ندارد. حال به داده کاوی می پردازیم

عناصر داده کاوی

 توصیف و کمک به پیش بینی دو کارکرد اصلی داده کاوی هستند. تحلیل داده مربوط به مشخصه های انتخابی متغیرها؛ از گذاشته و حال، و درک الگو مثالی از تحلیل توصیفی است. برآورد ارزش آینده یک متغیر و طرح ریزی کردن روند مثالی از توانایی پیشگویانه داده کاوی است

برای عملی شدن هریک از دو کارکرد فوق الذکر داده کاوی، چند گام ابتدایی اما مهم باید اجرا شوند که از این قرارند

  1 انتخاب داده ها

2 پاک سازی داد ها

3 غنی سازی داده ها

 4 کد گذاری داده ها

 با دارا بودن هدف کلی در مطالعه، انتخاب مجموعه داده های اصلی برای تحلیل، اولین ضرورت است. رکوردهای لازم میتواند از انبار داده ها و یا بانک اطلاعاتی عملیاتی استخراج شود. این رکوردهای داده جمع آوری شده؛ اغلب از آنچه آلودگی داده ها نامگذاری شده است رنج می برند و بنابراین لازم است پاکسازی شوند تا از یکدستی فرمت (شکلی) آنها اطمینان حاصل شود، موارد تکراری حذف شده و کنترل سازگاری دامنه بعمل آید. ممکن است داده های گردآوری شده از جنبه های خاصی ناقص یا ناکافی باشند. در این صورت داده های مشخصی باید گردآوری شوند تا بانک اطلاعات اصلی را تکمیل کنند. منابع مناسب برای این منظور باید شناسایی شوند. این فرایند مرحله غنی سازی داده ها را تکمیل میکند. یک سیستم کدگذاری مناسب معمولا” جهت انتقال داده ها به فرم ساختار-بندی شده جدید؛ متناسب برای عملیات داده کاوی تعبیه میشود

فنون داده کاوی

 ممکن است متوجه شده باشید که فنون داده کاوی یک گروه نامتجانس را شکل میدهند چرا که هر تکنیکی که بتواند بینش جدیدی از داده ها را استخراج کند میتواند داده کاوی به حساب آید. برخی از ابزارهای رایج بکار گرفته شده تحت عنوان داده کاوی عبارتند از:  (Adriaans and Zantinge, 2003)

 ابزارهای پرس و جو[11]: ابزارهای متداول زبان پرس و جوی ساختاربندی شده[12]در ابتدا برای انجام تحلیلهای اولیه بکار گرفته شدند که می تواند مسیرهایی برای تفحص بیشتر نشان دهد

 فنون آماری: مشخصات اصلی داده ها لازمست با کاربرد انواع مختلفی از تحلیلهای آماری شامل جدول بندی ساده[13] و متقاطع[14] داده ها و محاسبه پارامترهای آماری مهم بدست آید

 مصور سازی: با نمایش داده ها در قالب نمودارها و عکسها مانند نمودار پراکندگی؛ گروه بندی داده ها در خوشه های متناسب تسهیل میشود. استنباط عمیق تر ممکن است با بکارگیری تکنیکهای گرافیکی پیشرفته حاصل شود

 پردازش تحلیلی پیوسته[15]: از آنجا که مجموعه داده ها ممکن است روابط چندین بعدی داشته باشند، روشهای متعددی برای ترکیب کردن آنها وجود دارد. ابزارهای پردازش تحلیلی پیوسته به ذخیره چنین ترکیباتی کمک میکند و ابزارهای ابتدا-انتها[16]ی پیوسته برای انجام  پرس و جو ایجاد میکند. اما این ابزارها هیچ دانش جدیدی ایجاد نمی کنند

 یادگیری مبتنی بر مورد: این تکنیک مشخصات گروههای داده ها را تحلیل میکند و به پیش بینی هر نهاد  واقع شده در همسایگی شان کمک میکند. الگوریتمهایی که استراتژی یادگیری تعاملی را  برای کاوش در یک فضای چندین بعدی بکار میگیرند برای این منظور مفیدند

 درختان تصمیم گیری: این تکنیک بخشهای مختلف فهرست پاسخهای موفق داده شده مربوط به یک پرس و جو را بازیابی می کند و به این ترتیب به ارزیابی صحیح گزینه های مختلف کمک میکند

 قوانین وابستگی: اغلب مشاهده میشود که یک وابستگی نزدیک (مثبت یا منفی) بین مجموعه ای از داده های معین وجود دارد. بنابراین قوانین رسمی وابستگی برای تولید الگوهای جدید ساخته و بکار گرفته میشوند

 شبکه های عصبی : این یک الگوریتم یادگیری ماشینی است که عملکرد خودش را بر اساس کاربرد و ارزیابی نتایج بهبود می بخشد

 الگوریتم ژنتیکی: این هم تکنیک مفید دیگری برای پیش بینی هدف است. به این ترتیب که با یک گروه یا خوشه شروع میشود و رشدش در آینده را با حضور در برخی مراحل فرایند محاسبه احتمال جهش تصادفی؛ همانطور که در تکامل طبیعی فرض میشود  طرح ریزی می نماید. این تکنیک به چند روش میتواند عملی شود. و ترکیب غیرقابل انتظار یا نادری را از عواملی که در حال وقوع بوده و مسیر منحنی طراحی داده ها را تغییر میدهند؛ منعکس میکند

 گام نهایی فرایند داده کاوی، گزارش دادن است. گزارش شامل تحلیل نتایج و کاربردهای پروژه، درصورت بکارگیری آنها، است . و متن مناسب، جداول و گرافیکها را در خود جای می دهد. بیشتر اوقات گزارش دهی یک فرایند تعاملی است که تصمیم گیرنده با داده ها در پایانه کامپیوتری بازی میکند و فرم چاپی برخی نتایج واسطه محتمل را برای عملیات فوری بدست می آورد

داده کاوی در تولید چهار نوع دانش ذیل مفید است: ((Fayyad et al.,

- دانش سطحی (کاربردهای (SQL

- دانش چند وجهی (کاربردهای (OALP

- دانش نهان (تشخیص الگو و کاربردهای الگوریتم یادگیری ماشینی)

- دانش عمیق (کاربردهای الگوریتم بهینه سازی داخلی)

نرم افزار:

از آنجا که داده کاوی با بانکهای اطلاعاتی بزرگ سروکار دارد، به گونه ای ایده ال با تکنولوژی خدمت گیر-خدمت گر[17] بکار میرود. کاربردهای عمومی داده کاوی بیشتر شامل تقسیم کردن داده ها در خوشه های مقتضی، کدگذاریهای مناسب، کاوش برای الگوها و طراحی کردن با استفاده از فنون آماری و الگوریتمهای ژنتیکی است. تعداد زیادی از بسته های نرم افزاری واجد این جنبه های ابزارهای داده کاوی با درجات متفاوتی از جامعیت در دسترس هستند. برای مثال بسته های نرم افزاری که منحصرا” برای کاربردهای OLAP در دسترس هستند عبارتند از: Oracle OLAP, DB2 OLAP Server, CleverPath OLAP . نرم افزارهای آماری عمومی مثل SPSS, SAS, STATISTICA با امکاناتی برای داده کاوی و بسته های نرم افزاری اختصاصی داده کاوی مثل Weka, Insightful Miner3, Text Mining Software, Enterprise Data Mining software, PolyAnalyst 4.6  مفید هستند

کاربردهای داده کاوی در کتابخانه ها و محیط های دانشگاهی

داده کاوی در ابتدا از حوزه تجارت برخاست اما کاربردهای آن در سایر حوزه هائی که به گردآوری حجم وسیعی از داده هائی می پردازند که دستخوش تغییرات پویا نیز می گردند؛ مفید شناخته شد. بخشهایی مثل بانکداری، تجارت الکترونیک، تجارت سهام، بیمارستان و هتل از این نمونه اند

انتظار میرود که استفاده از داده کاوی در بخش آموزش بطور عام امکانهای جدید بسیاری ارائه دهد. برخی کاربردهای داده کاوی در کتابخانه ها و قسمت اداری آموزش در ذیل مورد بحث قرار گرفته اند

 مدیریت و خدمات کتابخانه

عملیات کتابداری بطور کلی شامل مدیریت مدارک، ارائه خدمات و امور اداره و نگهداری است. هر کدام از این کارکردها با انواع مختلفی از داده ها سروکار دارد و بطور جداگانه پردازش میشود. اگرچه، انجام تحلیل ترکیبی براین مجموعه های داده  نیز میتواند افق تازه ای را بگشاید که به طرح خدمات جدید و تحول رویه ها و عملیات جاری کمک نماید. جدول یک برخی از کاربردهای ممکن داده کاوی را که میتواند در کتابداری مفید باشد ارائه میکند

داده کاوی میتواند برای پاسخ دادن به یک سوال خاص مربوط به کتابخانه و نیز برای کشف روندهای عمومی که به تصمیم گیری کمک میکنند، استفاده شود . برای مثال سوال میتواند چنین باشد: امکان اینکه امانت گیرندگان منابع را یک هفته بعد از تاریخ عودت برگردانند تا نامه های یادآوری کمتری فرستاده شود چقدر است؟ یا میزان اشتراک مورد انتظار برای نشریات بین المللی انتخاب شده برای سال آینده چقدر است؟ درک الگوی استفاده کلی مجلات الکترونیکی یا تحلیل درخواستهای  اعضا  برای میکروفیلمها طی 5 سال گذشته نیز همگی مثالهایی از کشف روندهای عمومی اند. دامنه تحلیل استنادی هم میتواند با استفاده از داده کاوی گسترش داده شود

در ارتباط با کتابخانه ها، وب کاوی حوزه دیگری از علاقمندی است. وب کاوی شامل محتوا کاوی وب، ساختار کاوی وب و استفاده کاوی وب با توجه به یک موضوع خاص است که در طراحی خدمات جدید مبتنی بر وب کمک خواهد کرد

 

مدیریت موسسات دانشگاهی

اداره موسسات دانشگاهی کار پیچیده ای است. در این موسسات دائما” نیاز به درآمدزایی و خود- کارآمدی و کاهش وابستگی به بودجه دولتی احساس میشود. این مساله کنترل دائمی جنبه های مختلف هر فعالیت و پروژه را می طلبد. بانکهای اطلاعاتی برای چنین موسساتی  مربوط به دانشجویان، دانشکده، اساتید و کارمندان، تعداد رشته ها و چند مورد دیگر است . ارزیابی تقاضا و وضعیت عرضه نقش مهمی بازی میکند. مرور بانکهای اطلاعاتی نمونه در جدول 2 نمایانگر کاربردهای بالقوه داده کاویست

کاربرد داده کاوی در دانشگاه ملی سنگاپور قابل ملاحظه است. در این دانشگاه از ابزارهای داده کاوی برای شناسایی و دسته بندی دانشجویانی که به کلاسهای پیش نیاز برای واحد درسی ارائه شده نیاز داشتند استفاده شد.  (Kurian and John, 2005)

علاوه بر آن، مسائلی مانند اختصاص بهتر منابع و نیروی انسانی، مدیریت روابط دانشجو و به تصویر کشیدن رفتار گروههای مختلف میتواند بوسیله ابزارهای داده کاوی انجام شود

محدودیت ها

کاربرد داده کاوی با چند عامل محدود شده است. اولین مورد به سخت افزار و نرم افزار لازم و موقعیت بانک اطلاعاتی مربوط میشود . برای مثال در هند، داده های غیر مجتمع که برای کاربردهای داده کاوی لازم است ممکن است به فرم دیجیتالی در دسترس نباشد. در دسترس بودن نیروی انسانی ماهر در داده کاوی نیز مسأله مهم دیگری است. محرمانه بودن رکوردهای مراجعان ممکن است در نتیجه پردازش داده های مبتنی بر داده کاوی آسیب پذیر شود. کتابداران و مؤسسات آموزشی باید این مسأله را در نظر داشته باشند؛ چرا که در غیر اینصورت ممکن است گرفتار شکایات قانونی گردند

محدودیت دیگراز ضعف ذاتی نهفته  در ابزارهای نظری ناشی میگردد. ابزارهایی مانند یادگیری ماشینی و الگوریتمهای ژنتیکی بکار گرفته شده در  فعالیتهای داده کاوی به مفاهیم وفنون منطق و آمار بستگی دارد. در این حد نتایج به روش مکانیکی تولید شده و بنابراین به یک بررسی دقیق نیاز دارند. اعتبار الگوهای بدست آمده به این طریق؛ باید آزمایش شود. چرا که که در بسیاری موارد روابط علل و معلول مشتق شده؛ از برخی استدلالات غلط ذیل رنج میبرند. (Cannavo, 2003)

   علت دور

مثلا” امکانات ضعیف خوابگاه باعث می شود دانشجویان نمرات پایینی کسب نمایند

          علت مجرد

مثلا” بودجه محدود بر بازدهی پژوهشی دانشکده تأثیر می گذارد

          علائم در نظر گرفته شده برای این عوامل

مثلا” مجموعه کتابخانه ممکن است افزایش نیابد چون تعداد خوانندگان مرتبا” کاهش می یابد

          سفسطه دسته بندی

مثلا” مدرسان حقوق بسیار بالا دریافت می کنند و کل حقوقشان بالغ بر میلیونها میشود

          سفسطه ترکیب

مثلا” اگر هر مدرس در دانشکده شایسته و واجد صلاحیت باشد کل دانشکده عملکرد بهتری خواهد داشت

          سوگیری در انتخاب نمونه

مثلا”استناد به یافته های یک پیمایش نمونه گیری شده از دانشجویان یک دانشکده که از خانواده های ثروتمند هستند و مخارج روزانه در خوابگاه برای هر دانشجو 100 دلار است

از آنجایی که مطالعه الگوها و استخراج روابط میان رکوردها مستلزم کاربرد منطق قیاسی و استقرایی است فرد باید مراقب اشتباهاتی که عموما” رخ میدهد باشد. برای مثال بحثهای قیاسی یا استقرایی، تا زمانیکه وضعیت درست بودن فرضیه آزمایش نشود چیزی درباره درست یا غلط بودن نتایجشان نمی گویند. طبیعتا، نتایج تولید شده ماشینی ممکن است از چنین نقایصی رنج ببرند

تذکرات نهایی