مقاله نهضتهای دینی اصلاحگرای هندو در دوران معاصر با تمرکز بر دیدگاه »ویوِکانَنده« در قیاس با »مطهری« در word دارای 24 صفحه می باشد و دارای تنظیمات در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد مقاله نهضتهای دینی اصلاحگرای هندو در دوران معاصر با تمرکز بر دیدگاه »ویوِکانَنده« در قیاس با »مطهری« در word کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است
توجه : در صورت مشاهده بهم ریختگی احتمالی در متون زیر ،دلیل ان کپی کردن این مطالب از داخل فایل ورد می باشد و در فایل اصلی مقاله نهضتهای دینی اصلاحگرای هندو در دوران معاصر با تمرکز بر دیدگاه »ویوِکانَنده« در قیاس با »مطهری« در word،به هیچ وجه بهم ریختگی وجود ندارد
بخشی از متن مقاله نهضتهای دینی اصلاحگرای هندو در دوران معاصر با تمرکز بر دیدگاه »ویوِکانَنده« در قیاس با »مطهری« در word :
مقدمه
مصلحان و نواندیشان دینی را ـ از هر دینی که باشند ـمعمولاً میتـوان بـه سـه دسـته تقسیم کرد (هرچند میتوان تقسیمبندیهای دیگری نیز از منظرهای گوناگون انجام داد) که هر دسته نیز میتواند دارای مراتب و طیفهای مختلفی باشد:
1 نواندیشان آینده گرا: عده ای رو به سوی آینده دارند و میخواهند دین کهن را با دنیای جدید هماهنگ کنند؛
2 نواندیشان گذشتهگرا: عدهای رو به سوی گذشـته دارنـد و مـیخواهنـد دنیـای جدید را با دین کهن هماهنگ کنند؛
3 نواندیشان اعتدال گرا: عدهای، هم نظری به گذشته دارند و هم نظری به آینده و میخواهند این دو را باهم به گونهای جمع کنند و اعتدالی بین گذشـته و آینـده برقـرار سازند.
1 نواندیشان آیندهگرا
عدهای تلاش می کنند دین را در روزگار خود، کارآمـد جلـوه دهنـد و بـه روز کننـد و از این رو آن را به جلوههای گوناگون میآرایند و به شیوههای مختلف تزئین مـیکننـد و مسلح به دانش روز میسازند تا متدینان اعتمادشان را نسـبت بـه دیـن خـود از دسـت ندهند. این عده از مصلحان، دین را در آینـده جسـتوجـو مـیکننـد و معتقدنـد دیـن برنامه ای جامع برای زندگی در همه ابعـاد آن اسـت و دلیـل انحطـاط دینـی را قرائـت متحجرانه و واپس گرایانه از دین می داننـد؛ البتـه ایـن دسـته از مصـلحان، خـود دارای طیفهای مختلفی هستند ؛ برخی اعتدالی و برخی افراطی عمل میکنند. ایـن قرائـت از دینمعمولاً حداقلی و به گونهای بیشتر حقمدار و انسانگراست.
در دین هندو، رام موهن روی1772-1833) 1 میلادی)، بنیان گذار نهضت براهمـو سماج2، یکی از مهم ترین نهضتهای اصلاحی هند در قرون اخیر، از ایـن دسـت بـود.
1 Ram Mohan Roy 2. Brhmo Samj
نهضتهای دینی اصلاحگرای هندو در دوران معاصر با تمرکز بر ; 185
وی که یک هندوی براهمن و روزنامه نگاری برجسته بود، وقوف کامـل بـه حکمـت و تفکر هندو داشت و بـه زبـان هـای سنسـکریت، فارسـی و عربـی آشـنا، و از آمیـزش فرهنگ های هندی و اسلامی متأثر بود. از یک سو، او فردی مقید بـه شـریعت هنـدو و پایبند به اصول و عقاید آن بود و از سوی دیگر، ناهمگونی عجیبی بین جامعه هندوان و جوامع پیشرفته دیگر می دید و عقب ماندگی جامعه را با تمام وجود حـس مـیکـرد. او برای همگون ساختن جامعه هندوان با جوامع دیگر، در صدد اصلاح آیین هندو برآمـد (قرایی، 1384، ص. .(213 رام موهن روی برای جبران عقب ماندگی هند، تلاش بسـیار کرد تا علوم جدید غربی مثل ریاضیات، فیزیک، شـیمی، طبیعیـات، پزشـکی و; را در هند رواج دهد. این طرز تفکر مورد اقبال تحصیلکردگان و روشنفکران قـرار گرفـت و شخصــیتهــای برجســتهای چــون کشَــب چنــدره ســن1838-1884) 1 مــیلادی) و رابیندرانات تاگور1941- 1861) 2 میلادی)، ادیب و متفکر نامی هنـدی و برنـده جـایزه نوبل ادبی، از آن حمایت کردند.
یکی از نمونه های اسلامی این طیف از مصلحان، اصلاحطلـب پرشـور، سـر سـید احمدخان هندی 1817-1898) مـیلادی) بنیـان گـذار دانشـگاه علیگـر3 در سـال 1866 میلادی در هندوستان است. او به شیوه سنتی علوم و معارف اسلامی را فراگرفتـه و در کنار آشنایی با علوم جدید، در استخدام کمپانی هند شرقی بود. وی از یک سـو معتقـد بود مسلمانان با همکاری با دولت انگستان که در آن روزگار هندوستان تحت سیطره آن بود، می توانند به علوم روز مسلح شوند و طریـق پیشـرفت و ترقـی را پـیش گیرنـد و از این رو دانشگاه علیگر را بنا نهاد (نهرو، 1350، ص. (572، از سوی دیگر سعی میکرد تفسیری از قرآن ارائه دهد که مطابق با علـوم روز باشـد و در آن مفـاهیم قرآنـی را بـا اصطلاحات علمی تطبیق دهد و از این رو تفسیر »القرآن هو الهدی و الفرقان« را نوشت. احمدخان معتقد بود تناقضی میان قول خدا (قرآن) و فعل خدا (طبیعت) وجود ندارد و
1 Keshab Chandra Sen 2. Rabindranath Tagore 3. Aligarh Muslim University
186 فصلنامه مطالعات جهان؛ سال اول؛ شماره دوم؛ زمستان 1390
در قرآن چیزی مغایر با طبیعت نیست (احمد، 1367، ص. .(21 احکامی چـون نمـاز و روزه و حج و زکات را بر پایه فایدههای جسمانی و اجتماعی تفسیر مـیکـرد و قـوای طبیعی مانند آب و باد و ابر را با ملک (فرشته) تطبیق میداد. »گفته شده که او اسـلامی سازگار با پیشرفت را به صورتی مطرح میساخت کـه فـرد مـذهبی بـیتعصـب عصـر ویکتوریا آن را درک میکرد. در واقع هدف وی آن بود تا مدلل سازد کـه اسـلام یعنـی پیشرفت نوین و پیشرفت نوین یعنی اسلامی کـه بـه نحـو درسـت فهـم شـده اسـت« (هاردی، 1369، ص. .(139 به همین دلیل، به خاطر هر دو دیدگاهش مورد انتقاد جدیِ پارهای از متفکران دینی مسلمان از جمله سید جمالالدین اسدآبادی قرار گرفته بود.
با مقایسه میان این دو نمونه نواندیشی با رویکـردی آینـدهنگـر، در آیـین هنـدو و اسلام روشن می شود که این قرائت از دین، به ر غم انتقادهایی که مـیتـوان بـر آن وارد کرد، نتایج مفیدی برای دین و پیـروانش داشـته اسـت: بـه دلیـل نگـاه غیرمتعصـبانه و انعطاف پذیر به دین، پیامآور صل ح و دوستی و مدارا و پرهیز از خشونت در جامعه بوده و به دلیل توجه به دنیای جدید و علوم روز، سبب جذب نخبگـان و روشـنفکران و در نتیجه موجب پیشرفت زندگی و اعتلای فرهنگی و اجتماعی و خرافهزدایی شده اسـت.
مثلاً نهضت »براهمو سماج« آموزش علوم جدید را در هند گسترش داد، با بتپرستی و چندخدایی مبارزه کرد، تبعیضهای طبقـاتی را باطـل کـرده و رسـم غیرانسـانی سـتی1 (زنده سوزانی زن بعد از درگذشت همسر بنا بـر عـرف جامعـه هنـدوان) را برانـداخت (راداکریشنان، 1367، ص. .(545 احمدخان بـا بنیـان گـذاری دانشـگاه مشـهور علیگـر، خدمت بسیار شایانی به جامعه مسلمانان هند کرد و موجب اعتبار مسلمانان در هنـد و جهان شد. در این دانشگاه نام آورانی چون ذاکـر حسـین (رئـیس جمهـور هندوسـتان)، علامه اقبال لاهوری و; در عرصه دانش و فرهنگ پرورش یافتند و دانشمندان مسلمان بسیاری برای اعتلای وضعیت جامعه مسلمانان تربیـت شـدند و بـا خـدمات خـود در زمینه های مختلف علمی و فرهنگی کل جامعه هند را تحت تأثیر قرار دادند. امروزه نیز
1 Sati
نهضتهای دینی اصلاحگرای هندو در دوران معاصر با تمرکز بر ; 187
این دانشگاه یکی از مهمترین دانشگاههای مرکزی هند و دارای شهرت و اعتبار جهـانی است. به هر روی این دیدگاه دینی حداقل منشأ تنش و خشونت و جنگ و فقر پیـروان نشده و تاریخ بدنامی ندارد.
.2 نواندیشان گذشتهگرا
عدهای دیگر تلاش میکنند تا دینی پیراسته و بیآلایش و ناب ارائه دهند و گـاه برخـی چنان در این باره افرا ط میکنند که هر چیز غیردینی را ضد دینی میانگارند؛ به عبـارت دیگر اینان دین را در گذشتههای دور جست وجو می کنند و قرائتی جامـد و صـامت و ایستا و انعطافناپذیر از دین دارند. این دسته از مصلحان نیز دارای طیفهای مختلفـی از اعتدالی تا افراطیاند و همه یک اندازه بر میزان پالایش اصرار ندارند. ایـن قرائـت از دینمعمولاً حداکثری و به گونهای تکلیفگرای افراطی است.
نمونه بارز این نوع از اصلاحات دینی در دین هنـدو را مـیتـوان در آمـوزههـای نهضـت آریا سماج1 جست که در سـال 1875 میـلادی، بـه وســیلهدیاننـده- 1883) 2 1824 میلادی) با شعار بازگشت به وداها به وجود آمد که سعی در احیای تعالیم وداها داشت. دیاننده معتقد بود راه نجات و رستگاری، برگشت به اصل وداها است که منشـأ الوهی دارند و اگر درست فهمیده شوند عاری از هرگونه شرک و خرافهانـد. او معتقـد بود وداها کتب علوم حقیقی و دربرگیرنده اصول بنیادی همـه ادیـان و اصـول زنـدگی بشری اند و علم اولین و آخرین در آنهـا نهفتـه اسـت. بعـدها ایـن طـرز تفکـر شـکل افراطیتری به خود گرفت و به ستیز با اسلام و مسیحیت پرداخت. شعار دیاننـده ایـن بود که ر گ ودا 3 برای هندوان کفایت می کند و نیاز بـه چیـز دیگـری ندارنـد. او بـرای نخستین بار در تاریخ هندوییزم مدعی شد کـه چـون مسـلمانان و مسـیحیان اکثـرا بـه طبقات پایین اجتماعی تعلق داشتهاند باید پالوده شوند و دوباره به آیین هندو برگردنـد
1 rya Samj 2. Dayananda 3. RG Veda
188 فصلنامه مطالعات جهان؛ سال اول؛ شماره دوم؛ زمستان 1390
(شیخ عطار، 1381 ، ص. .(284 تبلیغات اسلام سـتیزانه آریـا سـماج و اصـرار بـر روی گرداندن مسلمانان از اسلام و روی آوردن به آیین هنـدو، سـبب درگیـریهـای شـدید فرقهای و کشتار و خونریزی شد و ازاین رو این سازمان به تدریج به نظـامیگـری روی آورد و در سال 1927 میلادیرسماً گروه مسلحی تشکیل داد تا جوانان آریـایی هنـدی را با شیوههای جنگاوری طبقه کشَتریه (جنگـاوران) آشـنا سـازد و بـا آمـوزش نظ ـامی روحیه جنگجویانه به آنان دهد تا به وقت مقتضی مسلحانه از کیان هندو پاسداری کنند
(شیخ عطار، 1381، ص. .(287
بعدها از دل این تفکر، جریانهای افراطی دیگری چون »سازمان جهانی هندو« یـا »ویشوه هندو پریشد1« در سال 1964 میلادی پدید آمد که ثمـره آن نیـز ایجـاد حـزب افراطگرای دیگری به نام »حزب مردم هند« یا » بهاراتیا جاناتا2« در سال 1980 مـیلادی بود و همین حزب بود که با تحریک احساسات ملی و مذهبی هندوان، موجب تخریب مسجد بابری در سال 1992 شـد. در دهـه اخیـر، پـس از حـدود نـیم قـرن حاکمیـت دموکراتیک حزب کنگره (حزب همسو با افکار گاندی)، به طور رسمی مـدت کوتـاهی قدرت سیاسی هند را در دست گرفت؛ ولی در انتخابات اخیر سراسری هنـد از حـزب کنگره شکست خورد.
نمونه بارز این نوع از اصلاحات دینی در اسلام را میتوان در آمـوزههـای سـلفیه دید. اینان گروهی از مسلمانان اهل سنت بودند که تنها راه نجات مسلمانان را بازگشت به قرآن و سنت طبق فهم » سلف صالح« (نیاکان نیک: صحابه و تابعین) میدانسـتند. بـه اجمال می توان گفت سلفی گری ریشه در افکار احمد بن حنبـل 161- 241) ه. ق) دارد که در قرن چهارم هجری قمری به شکل یک جریان درآمد. این تفکـر کـموبـیش و بـا فراز و نشیبهای فراوان، طـی قـرون متمـادی در میـان برخـی از اهـل سـنت رواج و استمرار یافت. سلفی گری در قرن هفتم هجری قمری توسط ابـن تیمیـه 661-728) ه.
1 Vi va Hind PariAd (Vhp) ( ) 2 Bharatiya Janata Party ( ) (Bjp)
نهضتهای دینی اصلاحگرای هندو در دوران معاصر با تمرکز بر ; 189
ق) دوباره زنده شد و ظ هور تازه ای یافت تـا اینکـه در قـرن دوازدهـم هجـری قمـری (هفدهم میلادی) توسط محمد بـن عبـد الوهـاب 1111-1207) ه. ق)، ایـن تفکـر در عربستان دوباره نضج و اوج گرفت و آل سعود که از 1148 ه. ق 1735) م) بر بخشـی از شبهجزیره عربستان حکم میراندند، از این قرائت انعطـافناپـذیر از اسـلام اسـتقبال کردند. سرانجام در قرن چهاردهم هجری قمری (بیستم میلادی) ، این قرائت از اسلام با تأسیس پادشاهی آل سعود در سال 1345 ه. ق 1927) م)، با نام وهابیت به آیین رسمی عربستان سعودی تبدیل شد و اینگونه در عالم اسلام از دل سلفیگری، وهابیگری بـه وجود آمد. در عصر حاضر نیز از دل تفکرات وهابیگری، سازمانهایی چون القاعده در عربستان و طالبان در پاکستان و افغانستان پدید آمدند و در کشـورهای اسـلامی منطقـه گسترش پیدا کردند و به نام اسلامگرایی دست به خشونت و کشتار در اقصی نقاط عالم زدند که نمونه بارز آن حملـه 11 سـپ تامبر 2001 بـود. اینـک چنـدین سـال اسـت کـه افغانستان و پاکستان و عراق در آتش پیروان این تفکر می سـوزند و بـیش ازیـک دهـه است که نه تنها کشورهای خاورمیانه و دیگر کشورهای اسلامی، بلکه حتـی کشـورهای غربی و غیراسلامی نیز درگیر خطرات گسترش این طرز تفکرند. از این تفکر افراطی به عنوان بنیادگرایی اسلامی و طالبانیسم یاد می شود که تداعی بخش جنگ، ترور، وحشت و ناامنی است.
با مقایسه میان این دو نمونه نواندیشی با رویکردی گذشتهنگـر، در آیـین هنـدو و اسلام روشن می شود که این قرائت از دین، بهرغم برخی برتریها و انگیزههـای نیکـی که ممکن است داشته باشد، در عمل تنش و خشونت و جنگ و خونریزی در پی داشته است. با آنکه این دسته دغدغه حفظ میراث کهن دینی را دارند،مثلاً دیاننده به بازگشت به وداها میخواند و ـ چه بسا تحت تأثیر اهل سنت ـ میگوید که وداها مـا را کفایـت می کند؛ سلفی ها به بازگشت به قرآن میخوانند و میگویند »حسـبنا کتـاب االله« (کتـاب خدا، قرآن ما را کفایت می کند). نتیجه قرائت آنها از دین، دینی جامد، خشـک، خشـن، عبوس، ایستا و انعطافناپذیر بوده که سبب سلب آرامش از جوامع انسـانی شـده و بـه
190 فصلنامه مطالعات جهان؛ سال اول؛ شماره دوم؛ زمستان 1390
نمونه هایی از آن اشاره شده است. تخریب مسجد بابری در هند و خشونت طالبـانی در افغانستان. به هر روی این قرائت از دین، تا به حالمعمولاً چهره کریه و ناخوشـایندی از دین و دینداری ترسیم کرده و ارائه داده است.
.3 نواندیشان اعتدالگرا
عدهای دیگر برای احیای دین، تلاش میکنند تا نگاهی به آینده داشته باشند و نگاهی به گذشته، جانب سلف را نگه دارند و جانب خلف را، نظـر بـه سـنت دارنـد و نظـر بـه مدرنیته، به آرایش دین بنا به ضروریات زمانه میاندیشند به پیرایش دین از خرافـات و تحریفات، نگاهی به دین دارند و نگاهی به دنیا، دغدغه حق را دارند و دغدغه تکلیـف را، پاس انسان را دارند و پاس عقیده را. اینان به طور خلاصه نگران حفظ دین و دیانت برای انسان در دنیای معاصرند و می خواهند به شیوهای معتدل، دیـن معتـدلی را بـرای انسان امروز عرضه کنند که هم دینْ مهجور نماند و مردم محروم از لطایف دینی نشوند
و هم علم و دانش امروز و دستاوردهای شگفت بشری در عرصههای گوناگون مغفـول نماند و متدینانْ بیبهره از این همه غنایم علمی و فرهنگـی نشـوند؛ بـه عبـارت دیگـر تعارض علم و دین و تضاد دین و زندگی را یک سوء تفاهم بدانند.
یکی از نمونههای بارز این نوع نواندیشی، در دین هندو سـوامی ویوکاننـده1 و در دین اسلام آیت االله مطهری است. ذیل عناوین زیر به مقایسه و تطبیبق این دو نواندیش دینی پرداخته و به ویژگی های مهم شخصیتی که زمینهساز پرورش چنین احیاگرانی شد
و موارد مهم احیاگری آن دو که آنان را از سایر احیـاگران متمـایز مـیسـازد، بـه طـور خلاصه اشاره میشود:
.3-1 زندگی
ویوکاننده 1868-1902) میلادی) در یک خانواده مذهبی و سـنتی از طبقـه کشـتریه در شهر کلکته به دنیا آمـد. او کـه از کـودکی دارای روحیـه ای درونگرایانـه بـود، فـردی
1 Vivekananda
نهضتهای دینی اصلاحگرای هندو در دوران معاصر با تمرکز بر ; 191
علاقمند به معارف دینی بار آمد و به شیوه سنتی به تحصیل علوم دینی پرداخـت و بـا علوم و فلسفه جدید نیز آشنایی پیدا کرد، ولی بیشتر به مطالعه متون مقدس هندو مثـل اوپه نیشدها1 میپرداخت و دل در گرو میراث کهن داشت. او بر زبـان سنسـکریت کـه زبان متون مقدس هندو بود و زبان انگلیسی که زبان علم و دنیای جدید بود تسلط پیدا کرد. وی از سویی تحت تأثیر جریان نواندیش براهمو سـماج قـرار گرفـت و از سـوی دیگر متأ ثر از آموزه های مردان باطنیِِبنام زمانه خود شـد و بـا الهـام از هـر دو، مسـیر مستقلی را برای احیای دین در دنیای جدید پیش گرفت. وی در همین راسـتا دو سـفر طولانی و اثرگذار به امریکا داشت و زندگی خود را وقف این راه کرد.
مرتضی مطهری 1298-1358) ه. ش) در خانوادهای مذهبی و سنتی در فریمـان از توابع مشهد دیده به جهان گشود. او به شیوه ای سـنتی تعـالیم ابتـدایی را در مکتبخانـه فراگرفت و در دوازده سالگی، به دلیل علاقه وافر به فراگیری معارف دینی عازم حـوزه علمیه مشـهد و پـس از چهـار سـال وارد حـوزه علمیـه قـم شـد. او در آنجـا حـدود بیست و پنج سال مشغول مطالعه و تحقیق بود و از اساتیدِبنام عصر خود بهرهها گرفت. در این دوره او بیشتر دل در گروه آموزههای فلسفی داشت و بیشتر اوقات خـود را بـه تأملات فلسفی و باطنی می گذراند. سپ س به تهران مهاجرت کرد و ضـمن تـدریس در مراکز علمی، با جریان نواندیشی دینی و بـا اندیشـه نواندیشـانی چـون اقبـال لاهـوری برخورد کرد که سیر مطالعاتی و تحقیقاتی ایشان را دگرگون کرد و احیای اندیشـههـای دینی دغدغه مهم او تا آخر عمرش شد.
