تحقیق عوامل مؤثر بر مرگ و میر کودکان در word دارای 102 صفحه می باشد و دارای تنظیمات و فهرست کامل در microsoft word می باشد و آماده پرینت یا چاپ است
فایل ورد تحقیق عوامل مؤثر بر مرگ و میر کودکان در word کاملا فرمت بندی و تنظیم شده در استاندارد دانشگاه و مراکز دولتی می باشد.
این پروژه توسط مرکز مرکز پروژه های دانشجویی آماده و تنظیم شده است
توجه : توضیحات زیر بخشی از متن اصلی می باشد که بدون قالب و فرمت بندی کپی شده است
بخشی از فهرست مطالب پروژه تحقیق عوامل مؤثر بر مرگ و میر کودکان در word
مقدمه
طرح مسأله
اهمیت موضوع
اهداف تحقیق
تحولات جمعیت جهان
تحولات جمعیت ایران
تحولات مرگ و میر جهان
تحولات مرگ و میر ایران
ویژگیهای جمعیت‌شناختی شهر میانه
الگوهای تئوریک مرگ و میر کودکان
الف) تئوریهای مربوط به مرگ و میر کودکان
1 – چارچوب موسلی – چن
2- چارچوب تحلیلی دونالد دبلیو – ماتسون و همکاران
عوامل فردی
3- تئوریهای تغییرات اجتماعی در سطح کلان
ب) علل و عوامل مؤثر بر مرگ و میر
1-2- تحلیل علل مرگ و میر
2-2- تحلیل عوامل مؤثر بر مرگ و میر
پیشینه تحقیق
تعدادی از مطالعات انجام شده در ایران
تعدادی از مطالعات انجام شده در جهان
مدل و چارچوب تحلیلی
متغیرهای مربوط به هر یک از عوامل مؤثر بر مرگ و میر کودکان
عامل استقلال زنان
روش تحقیق
شیوه نمونه‌گیری
فرضیات تحقیق
تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق
متغیر وابسته
متغیرهای مستقل
تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای مستقل
تجزیه و تحلیل داده ها
1- توصیف داده‌ها
الف) توصیف متغیر وابسته
ب) توصیف متغیرهای مستقل
2- تبیین و تفسیر داده‌ها
روش رگرسیون لوجستیک
تحلیل مدل ابتدایی
روشهای ارزیابی نیکویی برازش مدل
نتیجه مدل ابتدایی
مدل نهایی رگرسیون لوجستیک
متغیر میزان گرایش مادر نسبت به ترجیح جنسی
متغیر میزان استقلال مادر
مقایسه مدل‌های متفاوت
1- مقایسه مدل اول بامدل دوم رگرسیون لوجستیک
2-مقایسه مدل دوم با مدل سوم رگرسیون لوجستیک
روشهای ارزیابی نیکویی بر ارزش نهایی رگرسیون لوجستیک
2- برازش مدل از طریق آماره log likelihood :
نتیجه گیری
منابع و مأخذ
بخشی از منابع و مراجع پروژه تحقیق عوامل مؤثر بر مرگ و میر کودکان در word
الف) منابع فارسی:
ابراهیم پور، محسن (1372). میزان‌ها و عوامل مؤثر بر مرگ و میر کودکان شهرستان خرم‌آباد– پایان نامه کارشناسی ارشد – دانشگاه تهران – دانشکده علوم اجتماعی
آقاجانیان، اکبر و ایران محبوب، جلیل (1371). بررسی تأثیر عوامل اجتماعی – اقتصادی و جمعیت شناختی بر میزان مرگ و میر اطفال«مطالعه موردی شهر شیراز» – مجموعه مقالات سمینار جمعیت و توسعه – جلد دوم – تهران انتشارات برنامه و بودجه – صص 126 – 117
امانی، مهدی (1374). کوششی در نگرش تاریخی به روند میزان‌های مواد اولیه و مرگ و شناخت مراحل انتقال جمعیتی در ایران – فصلنامه جمعیت، شماره 13 و 14 – صص 83 – 71
امانی، مهدی (1378). جمعیت شناسی جهان – چاپ اول – تهران: انتشارات سمت
امین‌زاده، فرخ(1349). جمعیت شناسی – جلد اول – تهران: سازمان انتشارات ابوریحان
پولارد، ا. اچ و دیگران (1380). روشهای تحلیل جمعیت – چاپ چهارم – شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز
تقوی، نعمت‌الله (1374). مبانی جمعیت شناسی – چاپ سوم – تبریز: انتشارات نیا
تقوی، نعمت‌الله (1379). جمعیت و تنظیم خانواده – چاپ چهارم – تبریز: نشر جامعه پژوه، دانیال
حسینی، حاتم (1379). بررسی علل و عوامل اقتصادی، اجتماعی و جمعیت شناختی مؤثر بر مرگ و میر کودکان در شهر جوانرود – فصلنامه جمعیت – شماره 34 – 33 – صص 99 – 72
رانگ، دنیس (1349). ترجمه اسدالله معزی. جمعیت و جامعه – تهران: انتشارات دانشگاه پهلوی
زنجانی، جبیب‌الله و دیگران(1378). جمعیت، توسعه و بهداشت باروری – چاپ سوم – تهران: نشر و تبلیغ بشری
زنجانی، جبیب‌الله (1379). جدول‌های مرگ و میر ایران – فصلنامه تأمین اجتماعی – سال دوم – شماره اول – صص 71 – 55
سرایی، حسن(1376). مرحله اول گذار جمعیتی ایران – نامه علوم اجتماعی – شماره 10 – 9 ، صص 67 – 51
صادقی، رسول (1381). روند تحولات میزان‌های مرگ و میر کودکان زیر 5 سال و عوامل اقتصادی – اجتماعی و جمعیت شناختی مؤثر بر آن در مناطق روستایی شهرستان قروه و در سال 1381 – پایان نامه کارشناسی – دانشگاه بوعلی‌سینا – دانشکده ادبیات و علوم انسانی
زنجانی حبیب‌الله – سیمین اسلامبولچی مقدم، فریدون رحمانی (1382). راهنمای جمعیت شهرهای ایران – چاپ دوم – تهران: مرکز مطالعات و تحقبقات شهرسازی و معماری ایران
کاظمی‌پور، شهلا(1382). بررسی سطح، علل و عوامل تعیین کننده مرگ و میر تهران بزرگ در سال 1375 – نامه علوم اجتماعی شماره 21 – صص 30 – 1
کشتکار، مرتضی(1376). روندها و عوامل مرگ و میر اطفال در ایران – پایان‌نامه کارشناسی ارشد – دانشگاه تهران – دانشکده علوم اجتماعی
لوکاس، دیوید ومیر ، پاول(1381). ترجمه حسین محمودیان – در آمدی بر مطالعات جمعیتی – چاپ اول – تهران انتشارات دانشگاه تهران
محسنی، منوچهر (1357). مقدمات جامعه شناسی، تهران چاپ‌خانه باستان
محسنی، محمدرضا(1380). عوامل اقتصادی – اجتماعی و جمعت شناختی مؤثر بر مرگ و میرکودکان در شهر کاشمر، پایان نامه کارشناسی ارشد – دانشگاه تهران – دانشکده علوم اجتماعی
مرکز آمار ایران (1375). نتایج تفصیلی سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان میانه
مهاجرانی، علی اصغر (1375). نظریه انتقالی جمعیت در کشورهای اسلامی نامه علوم اجتماعی – شماره 8 – صص 141 –
میرزایی، محمد (1371). سطح مرگ و میر و توسعه: ارائه یک الگو – مجموعه مقالات سمینار جمعیت و توسعه – جلد دوم – تهران: انتشارات برنامه و بودجه – صص 35 – 27
میرزایی، محمد (1378). نوسانات تحدید مولود در ایران- مجله جمعیت- سازمان ثبت احوال کشور- شماره 29و30- صص 58-38
ب) منابع لاتین:
Agha,s.2000.“The determinants of infant mortality in pakistan” social science&medicine 51:199-
Bhargava ,A. 2002. “family planning,gender differences and infand mortality :evidence from uttar Pradesh,India” journal of econometrics 112:225-
D souza,M.R. “Role of maternal autonomy on child mortality in slums of Karachi,Pakistan”
Ghuman,J.sh.2002. “the relationship between woman,s autonomy and infant and child survival:evidence from five asian countries” UMI proquest digital dissertations
Ghuman,J.sh.2003. “women,s autonomy and and child survival:a comparison of Muslims and non Muslims in four asian countries”
Hanmer,LUCIA.Lensink,R.White,Havard.2003.”Infant and child mortality in developing countries:analyzing the data for robust determinants.”
Jatrana,Santosh.1999.”determinants of infant mortality in a backward region of north India:Are socio-demographic factors dominant” working papers in demography
Kravdal,Q.2003-4.”child mortality in india:Exploring the community-level effect of education.”working paper
Matteson,W.Donald and etal.1998.”infant mortality:A multi-level analysis of individual and community risk factors”social science&Medicen.vol 47, no 11 ,pp1841-
Matthews,Zoe and etal.,2003.”Autonomy and maternal health-seeking among Slum populations of Mumbai.social statistics research centre
Monemi-Asling ,K.Pena, Rodolfo.Ellsberg. M.C.Persson,L.A. 2003. ”Violence against women increases the risk of infant and child mortality:a case-referent study in Nicaragua”
Mosley,W.H. and Chen,L.C.1994.”An analytical framework for the study of child survival in developing countries”
Population reference bureau.2003.”world population data sheet.”
Scott,R.Frey and Corolyn,Field.”The determinants of infant mortality in the less developing countries:A cross national test of five theories.”
Shen,Ce.Williamson,B.John.1999.”Maternal mortality ,women,s status,and economic dependency in less developed countries:a cross national analysis.” Social science&medicine 49:197-
Suwal,V.Juhee.2001.”The main determinants of infant mortality in Nepal.” Social science &Medicine 53:1667-
Turrell,Gavin.Mangersen,Kerrie.2000.”Socio economic status and infant mortality in Australia:a national study of small urban areas,1985-84.”Social science & Medicine 50:1209-
United Nations
Yassin,M.Khaled.2000.”Indices and Sociodemographic determinants of childhood mortality in rural upper Egypt.”Social science & Medicine 51:185-
مقدمه
در دوران ما قبل کشاورزی، دوره گردآوری خوراک، انسانها علاوه بر مشکل کمبود غذا، با خطرات زیادی از جمله خطر حیوانات وحشی، سیل، رعد و برق، طوفان و غیره مواجه بودند و به دلیل ابتدایی بودن تکنولوژی آن زمان، انسانها توان مقابله با این خطرات را نداشتند، بنابراین،مرگ و میر در آن دوران خیلی بالا بود. ولی با انقلاب کشاورزی، یکجانشینی و با تولید مازاد مواد غذایی، سطح مرگ ومیر نسبتا پایین آمد و نرخ رشد جمعیت نیز تا اندازه ای افزایش یافت. بعد از آن با وقوع انقلاب صنعتی و بدنبال پیشرفتهایی که در زمینه های فنی و تکنولوژیکی، بهداشتی و درمانی، وضع تغذیه، حمل و نقل و ارتباطات صورت گرفت، مرگ و میر کاهش پیدا کرد. این مسئله ابتدا در کشورهای توسعه یافته رخ داد، بعد از جنگ جهانی دوم، بدنبال صدور تکنولوژی درمان و کنترل مرگ به کشورهای در حال توسعه، سطح مرگ و میر در این دسته از کشورها نیز با شتاب بیشتری شروع به کاهش کرد که طبیعتا رشد فزاینده جمعیت این کشورها را در پی داشت. البته بیشترین کاهش مرگ و میر مربوط به مرگ و میر کودکان و اطفال بود. محاسبات مک کئون[1] (1975) نیز بیانگر این نکته است
«یک سوم از کاهش عمومی مرگ و میر در انگلستان مرتبط با کاهش مرگ ومیر در نخستین سال زندگی و نیمی از آن مرتبط با کاهش مرگ ومیر در پنج سال اول زندگی بوده است» (میرزایی، 1380: 271)
در حال حاضر میزان مرگ و میر کودکان در کشورهای در حال توسعه خیلی بالاتر از کشورهای توسعه یافته است، اینکه چه عواملی باعث بالا نگه داشته شدن این میزان در کشورهای در حال توسعه می‌شود، بر اهمیت بررسی عوامل مؤثر بر مرگ و میر کودکان و مکانیسم تأثیرگذاری آنها می‌افزاید. بنابراین در این تحقیق تلاش می‌شود عوامل مؤثر بر مرگ و میر کودکان شهر میانه مورد بررسی قرار بگیرد تا با آگاهی بیشتر از این عوامل و مکانیسم تأثیرگذاری آنها، راه‌حل‌های بهتری جهت کاهش میزان مرگ و میر کودکان ارائه گردد
در فصل اول پس از بیان مسئله و تبیین اهمیت موضوع، به بیان اهداف تحقیق پرداخته شده است. در ادامه نیز نظری اجمالی به تحولات جمعیت جهان و ایران، تحولات مرگ و میر در جهان و ایران انداخته شده است و در آخر همین فصل اشاره ای به ویژگیهای شهر میانه شده است
فصل دوم نیز شامل تئوریهای مرگ و میر، پیشینه تحقیق و مدل تحلیلی تحقیق می باشد. در فصل چهارم نیز، روش شناسی تحقیق، چارچوب تحلیلی تحقیق، فرضیه‌ها، تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای مستقل و وابسته آورده شده است
در فصل چهارم ابتدا توصیف داده ها و سپس تحلیل دو متغیره آنها صورت گرفته است. بدلیل اسمی (دو حالته) بودن متغیر وابسته، برای بررسی دقیق تر روابط بین متغیرهای مستقل و متغیر وابسته از روش رگرسیون لوجستیک استفاده شده است. تحلیل و تفسیر این روش در قسمت پایانی فصل چهارم میان گردیده است و در فصل پنجم، نتیجه گیری تحقیق آورده شده است
[1]. Mc Keown
طرح مسأله
مرگ و میر یکی از مؤلفه‌های اصلی جمعیتی است که نقش مهمی در تعیین رشد جمعیت ایفا می‌کند. بنابراین انسانها از دیر بازتلاش کرده اندتا با کنترل این مولفه ، کنترل رشد جمعیت را تا حدودی در اختیار خود داشته باشند. سیاست جمعیتی در مورد مرگ و میر، همیشه و درهمه جا بدینگونه بوده است که میزان مرگ و میر به حداقل رسانیده شود. در رابطه با همین موضوع زنجانی این چنین می گوید؛ «هر چند که نمی توان نقطه شروع تفکر انسان در باره مرگ را تعیین کرد، لیکن به حکایت یافته های باستان شناسی و اسناد مذهبی می توان بر این نکته تاکید گذاشت که تلاش برای درک اسرار مرگ و چگونگی آن از نخستین موضوعات مورد توجه انسان بوده است، شاید به همین دلیل است که در جمعیت شناسی نیز، مطالعه علمی مرگ و میر پیش از سایر موضوعات مورد توجه بوده است».(زنجانی،57:1379)
بشر همواره تلاش کرده است تا با شناختن عوامل موثر بر مرگ و میر، زمان وقوع آن را به تاخیر بیاندازد چراکه مرگ امر همه گیر و گریز ناپذیری هست، و همیشه این امید وجود داشته است که می توان آن را به تأخیر انداخت و یا تحت کنترل در آورد. در نتیجه همین تلاش ها بود که چند سالی بر عمر کوتاه آدمی افزوده شد و امید به زندگی که در گذشته به بالاتر از 30 سال نمی رسیده، اکنون به بالای 70 سال رسیده است. بدین ترتیب که بعد از انقلاب صنعتی، همزمان با تحولات اساسی در زمینه های گوناگون زندگی، با کشف آنتی بیوتیکها و تولید گسترده واکسن و داروها، سطح مرگ و میر در کشور های توسعه یافته پایین آمد. در سالهای بعد از جنگ جهانی دوم، در کشورهای در حال توسعه نیز، بدلیل تکنولوژی وارداتی از کشورهای توسعه یافته، سطح مرگ و میر کاهش یافت. بدنبال کاهش میزان عمومی مرگ ومیر ، میزان مرگ و میرنوزادان و اطفال نیز کاهش اساسی یافته است.به طوری که این میزان در شروع قرن نوزدهم در کشورهای توسعه یافته حدود 200 در هزار بودو اکنون تا حدود 5 در هزار در بعضی از کشورهای توسعه یافته کاهش پیدا کرده است. اما در کشورهای در حال توسعه این میزان در مقایسه با کشورهای توسعه یافته بالا است. واین نشان دهنده این است که هنوز پتانسیل کاهش اساسی در مرگ و میر کودکان در کشورهای در حال توسعه وجود دارد و برنامه ریزی های دقیق، همچنین سیاستهای اجرایی لازم جهت کاهش این میزان ضروری است. این امر تحقق نخواهد یافت مگر با شناخت بهتر عوامل موثر بر مرگ و میر کودکان
در واقع اختلاف در میزان مرگ و میر کودکان ، در بین جوامع مختلف و حتی در سطح داخلی یک جامعه ناشی از تفاوت در عوامل موثر بر مرگ ومیر کودکان می باشد، لذا با شناخت بیشتراین عوامل ،می توان مهمترین گامها را جهت کاهش این میزان برداشت. بنابراین در این در این تحقیق تلاش می شود تاثیر عوامل اقتصادی – اجتماعی، عوامل جمعیت شناختی، همچنین تاثیر عامل استقلال زنان بر مرگ و میر کودکان شهر میانه مورد بررسی قرار گیرد. تا مشخص شود ،چه عواملی در کاهش دادن میزان مرگ و میرکودکان موثر ند. مکانیسم تا ثیر گذاری آنها چگو نه است؟و چگونه میتوان با توجه به این عوامل ،میزان مرگ و میر کو د کان را پایین تر آورد
اهمیت موضوع
تغییرات رشد جمعیت ارتباط تنگاتنگی با تغییرات سطح مرگ و میر دارد. به اعتقاد پولارد «برجسته ترین رویداد جهان در نیم قرن اخیر افزایش بی سابقه جمعیت بوده که عمدتا به علت کاهش چشمگیر درمیزان مرگ و میر می باشد. لکن این کاهش در میزان مرگ و میر برای تمام گروه های سنی به یکسان روی نداده است»( پولارد98:1380). میزان مرگ ومیر کودکان ، در دورانهای مختلف، تحولات متفاوتی به خود گرفته است،به طوری که در گذشته به علت عدم امکانات بهداشتی و پزشکی، مرگ و میر کودکان (زیر 5 سال) در سطح بسیار بالایی بوده است، اپیدمی های مختلف و امراض گوناگون باعث مرگ و میر کودکان زیادی می شد.ولی رفته رفته با پیشرفتهای علم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی، میزان های مرگ و میر کودکان رو به کاهش نهاده است، هم اکنون این میزان در کشورهای پیشرفته صنعتی، خیلی کمتر از کشورهای در حال توسعه است
به عنوان مثال در کشورهایی نظیر ژاپن و سوئد میزان مرگ و میر اطفال به ترتیب 0/3 و 7/3 در هزار است ولی در کشورهای کمتر توسعه یافته ای مثل افغانستان و سیرالئون این میزان به ترتیب 154 و 155 در هزار می باشد. (PRB , 2003) [1]
در ایران نیز، در حال حاضر میزان مرگ ومیر اطفال برای کل کشور 32 در هزار است. که «در مقایسه با سالهای 1355 (100 در هزار) به کمتر از یک سوم تقلیل یا فته است» (میرزایی،50:1378 ). با این وجود،وقتی که این میزان را با میزان مرگ ومیر اطفال کشورهای صنعتی و حتی کشورهای آسیایی نظیر بحرین و کویت که به ترتیب 8 و 10 در هزار است، مقایسه می کنیم بررسی عوامل موثر بر مرگ و میر کودکان یکی از مسائل اساسی و فوری به نظر می رسد
میزان مرگ و میر کودکان و اطفال شاخص توسعه اقتصادی – اجتماعی جوامع می باشد. علاوه بر آن، این میزان به دلیل عدم تاثیرپذیری از ساختمان سنی می تواند برای سنجش سطح مرگ و میر مو رد استفاده قرار بگیرد. «براساس میزان عمومی مرگ و میر، نمی‌توان لزوماً و قطعاً به بهبود یا تنزل شرایط بهداشتی و تاثیر آن روی میزان مرگ حکم کرد. چرا که میزان عمومی مرگ و میر، بیشتر تحت تاثیر ساختمان سنی و گاهی بروز یک وضع استثنایی برای گروه های سنی و جنسی و یا اجتماعی – شغلی خاص در جمعیت است. و برای قضاوت واقع گرایانه می باید میزان های مرگ به تفکیک سن و جنس را بدانیم. بخصوص میزان مرگ و میر کودکان و اطفال (یعنی میزان های کمتر از یک ساله و یک تا پنج ساله) که دارای حساسیت و دامنه تغییرات وسیع و معنادار است«. (امانی، 1374: 77)
همچنین کاهش مرگ و میر کودکان به عنوان یکی از نتایج توسعه بهداشت و تغذیه می تواند در کاهش باروری نقش موثری داشته باشد (مهاجرانی، 1375: 152). «اگر والدین مرگ یک کودک را تجربه کنند، ممکن است سعی بر این داشته باشند که یک فرزند دیگر داشته باشند (اثر جایگزینی)[2]. اگر والدین از اینکه ممکن است تعدادی از فرزندان آنها بمیرند بترسند، امکان دارد سعی بر این داشته باشند که با داشتن تعداد بالایی از موالید دارای این اطمینان شوند که بعضی از آنها باقی می مانند (اثر بیمه ای)[3] . یک اثر بیولوژیکی[4] مرگ و میر نوزادان نیز وجود دارد: اگر بچه بمیرد، تغذیه با شیر مادر ممکن است خیلی زود قطع شود. تغذیه طولانی مدت با شیر مادر با تاخیر برگشت تخمک گذاری برای مادران حفاظتی را در مقابل حاملگی ایجاد می کند. اگر بچه بمیرد و تغذیه با شیر مادر قطع شود، زن این محافظت را از دست می دهد» (لوکاس و میر، 1381: 199)
اگر مادری بداندکه فرزند او در مقابل مرگ مقاوم بوده و زنده خواهد ماند، دیگر فرزندی برای جبران اطفال از دست رفته بدنیا نخواهد آورد (امانی، 1378: 87). . مثال قابل ذکر در این مورد کشورهای فقیری چون کوبا و کاستاریکا و ایالت کرالا در هند است که با اجرای سیاست بهداشتی، اجتماعی و آموزش میزان مرگ و میر و بخصوص مرگ و میر کودکان کشورشان را به حداقل رساندند و همزمان میزان باروری آنها نیز تقلیل قابل توجهی یافت (امانی؛ 1378: 87). در ایران نیز کاهش باروری تحت تاثیر کاهش مرگ و میر کودکان بوده است. «تا سال1355 میزان مرگ و میر اطفال (کمتر از یکساله ها)بالاتر از رقم100در هزار بود و این در حالی است که در حال حاضر این شاخص کمتر از 35 در هزار است وبه جرات میتوان گفت که شاخص مرگ و میر اطفال در مقایسه با20سال پیش به کمتر از یک سوم تقلیل یا فته است. این واقعیت که مرگ و میر اطفال در این حد کاهش یافته است در متقاعد کردن خانواده ها ،که از نوزادان زنده بدنیا آمده آنها تعداد بیشتری زنده مانده ولذا با سطح باروری نازلتری می توانند به تعداد فرزندان مطلوب و مورد نظر برسند،نقش موثر و تعیین کننده ای داشته است»( میرزایی،50:1378 )
همانطوریکه در نمودار 1-1 ملاحظه می گردد،بدنبال کاهش مستمر مرگ و میر اطفال کاهش باروری نیز اتفاق افتاده است
منبع: میرزایی،
بنابراین بررسی شاخص مرگ ومیر کودکان به دلیل تاثیرگذاری بر میزان باروری و به دلیل عدم تاثیر پذیری از ساختمان سنی که برای سنجش سطح مرگ ومیر مورد استفاده قرار می گیرد. اهمیت و ضرورت خاص پیدا می کند
اهداف تحقیق
هدف کلی: بررسی عوامل موثر بر مرگ و میر کودکان شهر میانه
اهداف جزئی:
1- بررسی عوامل اقتصادی – اجتماعی موثر بر مرگ و میر کودکان
2- بررسی عوامل جمعیت شناختی موثر بر مرگ و میر کودکان
3- بررسی تاثیر عامل استقلال زنان بر مرگ و میر کودکان
تحولات جمعیت جهان
جمعیت جهان از گذشته‌های دور تاکنون تحولات گوناگونی به خود دیده و مراحل مختلفی را پشت سر گذاشته است،به نظر دکتر میرزایی «برای تاریخچه رشد جمعیت دنیا از گذشته دور تاکنون سه مرحله اساسی را میتوان مشخص کرد که با ورود از هر مرحله به مرحله دیگر تغییر و تحول اساسی در روند رشد جمعیت رخ داده است. این مراحل عبارتند از: 1- مرحله قبل از پیدایش کشاورزی که معیشت انسانها مبتنی بر صید و شکار و خوشه‌چینی بود 2- مرحله بعد از پیدایش کشاورزی که آغاز آن به حدود هزاره هشتم قبل ازمیلاد مسیح (ع) برمی‌گردد 3- مرحله بعد از انقلاب صنعتی که از اواخر قرن هیجدهم میلادی به بعد را دربرمی‌گیرد».(زنجانی و دیگران، 24:1378)در مرحله قبل از پیدایش کشاورزی مرگ و میر و باروری در حد خیلی بالایی بودند ولی رشد جمعیت بسیار ناچیز بود و دلیل آن این بود که مرگ و میر بالا خنثی کننده باروری بالا بود ولی با انقلاب کشاورزی – با یکجانشینی انسانها و تولید مازاد کشاورزی کم‌کم بر تعداد انسانها افزوده گشت و رشد جمعیت نسبت به دوره قبل از انقلاب کشاورزی بهبود نسبی یافت. بعد به دنبال انقلاب صنعتی با پیشرفتهایی که در زمینه‌های فنی و تکنولوژیکی علم پزشکی بوجود آمد، میزان مرگ و میر به طور قابل توجهی کاهش پیدا کرد. همچنین با بهبود کیفیت تغذیه و ارتقاء استانداردهای زندگی و ارتقاء سطح بهداشت عمومی، که باعث طولانی‌تر شدن عمر انسانها می‌گشت، رشد جمعیت به یکباره در کشورهای اروپایی به طرز چشمگیری افزایش پیدا کرد. کشورهای در حال توسعه نیز بعد از جنگ جهانی دوم، با استفاده از تکنولوژی وارداتی از غرب که روشهای مبارزه با مرگ و بیماری را به طور آماده در اختیار آنها می‌گذاشت، توانستند سطح مرگ و میر خود را خیلی کاهش دهند. در این دسته از کشورها، کاهش سطح مرگ و میر و افزایش امید به زندگی در مقایسه با کشورهای اروپایی دیرتر ولی در سطحی بسیار وسیع صورت گرفت و باعث رشد بی‌سابقه جمعیت در این دسته از کشورها شد
در حال حاضر سرعت افزایش جمعیت در کشورهای صنعتی بسیار پایین و برعکس در کشورهای در حال توسعه سرعت افزایش جمعیت بسیار شدید است
تحولات جمعیت ایران
زنجانی در موردجمعیت ایران در گذشته چنین نتیجه گرفته است: «سابقه اسکان و استقرار جمعیت در کشور ایران بسیار طولانی است. باستان‌شناسان آن را از کهن‌ترین زیستگاههای انسانی می‌دانند و آثار گوناگونی از تمدن دوره‌های میان سنگی (قبل از هزاره پنجم پیش از میلاد) و نوسنگی (هزاره اول تا پنجم پیش از میلاد) از آن بدست آورده‌اند. به رغم این قدمت طولانی، اطلاع چندانی از جمعیت کشور در گذشته‌های دور وجود ندارد. هرودت مورخ یونانی از جمعیت 5 میلیونی ایران در دوره هخامنشی یاد می‌کند، کتاب اطلس جمعیتی جهان برای آن ایام از رقم 5/2 تا 4 میلیون نفر نام می‌برد. لوئی شارون که مدتها در ایران اقامت داشته و شاهد دوران شکوفایی عصر صفویه بوده است، به جمعیت 4 میلیونی ایران اشاره می‌کند، شهر اصفهان را با حومه آن یکی از بزرگترین شهرهای دنیا به شمار می‌آورد و جمعیت آن را به اندازه شهر لندن می‌داند که پرجمعیت‌ترین شهر اروپا بوده است. همچنین برآوردهایی که خارجیان مقیم ایران و یا برخی از محققان غیرایرانی، در فاصله 1263 تا 1287 شمسی (1884 تا 1898 م)، از جمعیت ایران به عمل آورده‌اند، تعداد آن را بین 6 تا 10 میلیون نفر نشان می‌دهد». (زنجانی، 1378: 42)
جدول شماره 1-1 جمعیت کشور در فاصله‌های پنجساله و میزان‌های رشد سالانه آن از سال 1280 شمسی (1901 میلادی) تا نخستین سرشماری عمومی کشور در سال 1335 (1956) میلادی، را نشان می‌دهد
جدول 1-1: جمعیت کشور و میزان‌های رشد سالیانه آن از سال 1380 تا 1335
سال
جمعیت به میلیون نفر
میزان رشد سالانه
334/
43/0 درصد
557/
50/0 درصد
830/
57/0 درصد
230/
67/0 درصد
609/
77/0 درصد
064/
90/0 درصد
613/
20/1 درصد
390/
40/1 درصد
351/
62/1 درصد
550/
88/1 درصد
064/
88/1 درصد
955/
52/2 درصد
منبع: زنجانی ودیگران ،
بالاخره اولین سرشماری کشور، در سال 1335 صورت پذیرفت و جمعیت ایران را نزدیک به 19 میلیون نفر اعلام نمود. بعد از این سرشماری، سرشماریهای دیگری نیز به فاصله 10 سال در سالهای 1345، 1355، 1365، 1375 صورت پذیرفته است که به ترتیب جمعیت ایران را 8/25، 7/33، 5/49و کمی بیش از 60 میلیون نفر اعلام نموده‌اند (زنجانی و دیگران، 1378: 43). طبق برآوردهای اخیر ، جمعیت ایران در سال 1382، به 67 میلیون نفر رسیده است و هیجدهمین کشور پرجمعیت دنیا می‌باشد (PRB, 2003)
تحولات مرگ و میر جهان
در گذشته به دلیل قحطی‌ها، هجوم و گریزها، بلایای طبیعی و بیماریهای واگیردار میزان مرگ و میر خیلی بالا بود و آهنگ رشد جمعیت نوسان بسیار کمی داشت. به موازات گسترش زمین‌های کشاورزی، پیدایش تمدن‌ها و ابداعات و اختراعات بشری رشد جمعیت شروع به افزایش نمود. بالاخره در مرحله بعد از انقلاب صنعتی با رشد عظیم جمعیت روبرو می‌شویم. در واقع رشد جمعیت جهان در عصر جدید پس از انقلاب صنعتی روی داده است
«تجدید حیات فرهنگی و علمی در عهد رنسانس، پیشرفت بازرگانی و گسترش و بازدهی مطلوب کشاورزی و غیره همه این پیشرفتها مقدمه انقلاب صنعتی در قرن هجدهم است. در ضمن این انقلاب خود انقلاب مهم دیگری را به وجود آورد که انتقال و گذار جمعیتی نام دارد بدین ترتیب باروری و مرگ که قرن‌ها تحت قانون طبیعی خود جریان داشت در اواخر قرن هیجدهم تحت کنترل و سلطه انسان درآمد» (امانی، 1378: 60).خلاصه تئوری انتقال جمعیتی[5] چنین است «در طی چندین مرحله، یک جمعیت از حالتی که مرگ و میر و باروری هر دو در سطح بالایی هستند به حالتی که مرگ و میر و باروری هر دو پایین هستند، انتقال می‌یابد. قبل و بعد از انتقال، رشد جمعیت بسیار کند است. در این میان، یعنی طی مرحله انتقال، رشد جمعیت بسیار سریع است، زیرا کاهش مرگ و میر (مرحله اول) قبل از کاهش باروری (مرحله دوم) به وقوع می‌پیوندد» (مهاجرانی، 1375: 144)
در واقع مرحله انتقالی مرگ و میر، نخستین مؤلفه از مراحل انتقال جمعیتی می‌باشد. «در مرحله انتقالی مرگ و میر، علل مرگ و میر از وضعیتی که غلبه با بیماریهای عفونی و انگلی است، به وضعیتی که غلبه با بیماریهای غیرعفونی و انگلی است، منتقل می‌شود. به همین لحاظ است که مرحله انتقالی مرگ و میر را انتقال اپیدمیولوژیک نیز نامیده‌اند» (میرزایی، 1380، 272). همچنین طی مرحله انتقالی مرگ و میر شاخص «امید زندگی در بدو تولد» افزایش می‌یابد و از رقمی کمتر از 35 سال به رقمی بیش از 70 سال می‌رسد (همان: 270)
از نقطه نظر زمان ورود به مرحله انتقالی مرگ و میر کشورها به دو دسته تقسیم می‌شوند
دسته اول: آن دسته از کشورهایی است که در طول قرن نوزدهم وارد مرحله انتقالی مرگ و میر شدند یعنی تا نیمه دوم قرن نوزدهم امید زندگی‌شان به بالای 35 سال یعنی 40 و 50 رسیده بود و اکثراً کشورهای قاره اروپا، آمریکای شمالی می‌باشد. برخی از این کشورها نیز در اواخر قرن 18 وارد این مرحله شدند مثل کشورهای اسکاندیناوی
[1] . Population Reference Bureau
[2] . Replacement effect
[3] . Insurance effect
[4] . Blological effect
[5]. The Theory of Demographic Transition
